Czy można prowadzić browar, a na jego dachu obserwować niebo? Hodować cytryny i budować lunety? Zasiadać w radzie miasta i pisać wielkie dzieła astronomiczne? Jan Heweliusz udowodnił, że tak. Skala jego zainteresowań jest imponująca, choć najbardziej zapisał się w historii jako astronom.
Czy można prowadzić browar, a na jego dachu obserwować niebo? Hodować cytryny i budować lunety? Zasiadać w radzie miasta i pisać wielkie dzieła astronomiczne? Jan Heweliusz udowodnił, że tak. Skala jego zainteresowań jest imponująca, choć najbardziej zapisał się w historii jako astronom.
Czy można prowadzić browar, a na jego dachu obserwować niebo? Hodować cytryny i budować lunety? Zasiadać w radzie miasta i pisać wielkie dzieła astronomiczne? Jan Heweliusz udowodnił, że tak. Skala jego zainteresowań jest imponująca, choć najbardziej zapisał się w historii jako astronom.
W marcu poznamy Heweliusza od strony nauk matematycznych. Bogaty ojciec zapewnił Heweliuszowi wszechstronne wykształcenie. Z astronomią zapoznał go Piotr Krüger, jeden z najwybitniejszych matematyków gdańskich, znany astronom, profesor Gimnazjum Akademickiego.
Heweliusz miał wielu asystentów, lecz dopiero jego druga żona Elżbieta okazała się najcenniejszą współpracownicą i najbardziej skrupulatną obserwatorką nieba. Kwiecień na cześć wybitnej gdańszczanki, w programie Hevelianum jest miesiącem kobiet! Poznajcie Elżbietę Koppman-Heweliusz, wybitną astronomkę, która współpracowała z mężem, a po jego śmierci dokończyła i wydała ich wspólne dzieło, Prodromus astronomiae.
Heweliusz był człowiekiem wielu talentów, między innym sam wykonywał ryciny do swoich dzieł czy bogato ozdabiał swoje przyrządy astronomiczne.
Jan Heweliusz, znany gdański browarnik. Warzył m.in. słynny gdański specjał – piwo jopejskie – rodzaj gęstego, pożywnego syropu piwnego ceniony za swoje właściwości zdrowotne. Rodzinnym browarem pomagała mu zarządzać pierwsza żona – Katarzyna. Udzielał się w cechu browarników i radzie miejskiej.
Heweliusz stworzył obserwatorium na dachach swoich trzech kamienic przy ul. Korzennej, budując na nich taras o wymiarach około 14 na 7 metrów. Zgromadził w nim tyle instrumentów, że wkrótce zasłynęło ono jako jedno z najlepiej wyposażonych w Europie. Odwiedzali je uczeni oraz królowie – Jan Kazimierz i Jan III Sobieski. Temu ostatniemu, z okazji elekcji, Heweliusz wysłał wyhodowane przez siebie… cytryny.
Heweliusz stworzył obserwatorium na dachach swoich trzech kamienic przy ul. Korzennej, budując na nich taras o wymiarach około 14 na 7 metrów. Zgromadził w nim tyle instrumentów, że wkrótce zasłynęło ono jako jedno z najlepiej wyposażonych w Europie. Odwiedzali je uczeni oraz królowie – Jan Kazimierz i Jan III Sobieski. Temu ostatniemu, z okazji elekcji, Heweliusz wysłał wyhodowane przez siebie… cytryny.
Heweliusz jako świetny konstruktor zazwyczaj sam budował swoje instrumenty astronomiczne i ozdabiał je, a do lunet sam szlifował soczewki. Liczne kwadranty, sekstanty i oktanty do pomiarów kątowych były bardzo precyzyjnie wykonane, co budziło podziw i czasem niedowierzanie wśród astronomów.
Jan Heweliusz był niezwykle pracowitym i dokładnym obserwatorem, wykonał aż kilkadziesiąt tysięcy obserwacji różnych ciał niebieskich. Ich wyniki wydał w kilkunastu księgach, m.in. „Selenographie”, która drobiazgowo opisywała powierzchnię Księżyca czy „Machina coelestis”, jedno z najważniejszych podręczników o wszechświecie w historii ludzkości.
Heweliusz udzielał się w radzie miejskiej. Mając czterdzieści lat, został dożywotnim rajcą Gdańska. Równolegle cały czas zajmował się astronomią.
Heweliusz jako świetny konstruktor zazwyczaj sam budował swoje instrumenty astronomiczne i ozdabiał je, a do lunet sam szlifował soczewki. Liczne kwadranty, sekstanty i oktanty do pomiarów kątowych były bardzo precyzyjnie wykonane, co budziło podziw i czasem niedowierzanie wśród astronomów.
Heweliusz miał wielu asystentów, lecz dopiero jego druga żona Elżbieta okazała się najcenniejszą współpracownicą i najbardziej skrupulatną obserwatorką nieba. Kwiecień na cześć wybitnej gdańszczanki, w programie Hevelianum jest miesiącem kobiet! Poznajcie Elżbietę Koppman-Heweliusz, wybitną astronomkę, która współpracowała z mężem, a po jego śmierci dokończyła i wydała ich wspólne dzieło, Prodromus astronomiae.
Pokaz nocnego nieba z prezentacją aktualnych wydarzeń w astronomii i obiektów możliwych do zobaczenia na nocnym niebie w danym miesiącu.
Sprawdź położenie Słońca i przekonaj się, jaki astronomiczny znak zodiaku dominuje obecnie na niebie. W trakcie pokazu można zadawać pytania i dyskutować z prowadzącym.
Czas: 40 minut
Wiek: 8+
Koszt: 10 zł | po zakupieniu biletu, otrzymasz link do połączenia Kup bilet
Sposób połączenia: platforma Zoom
Salwą honorową z repliki armaty rozpocznie się weekend – 24-25 kwietnia – na cześć Elżbiety Koopman-Heweliusz. Postać wybitnej gdańskiej astronomki z XVII wieku przybliży historyk Michał Ślubowski. W programie także wywiad z laureatką Nagrody im. Jana Heweliusza, pedagożką społeczną, prof. Marią Mendel oraz rozmowy z astronomkami pracującymi w Hevelianum. Transmisja na Facebooku i YouTube w sobotę i niedzielę od godz. 10:00.
Jan Heweliusz, patron Hevelianum, miał wielu asystentów, lecz dopiero jego druga żona Elżbieta okazała się najcenniejszą współpracownicą i najbardziej skrupulatną obserwatorką nieba. Kwiecień na cześć wybitnej gdańszczanki, w programie całorocznych obchodów 410. rocznicy urodzin Heweliusza jest miesiącem kobiet. Przybliża postać Elżbiety Koppman-Heweliusz, która współpracowała z mężem, a po jego śmierci dokończyła i wydała ich wspólne dzieło, katalog i atlas gwiazd „Prodromus astronomiae”.
HARMONOGRAM
24 kwietnia | sobota | od godz. 10:00
→Honorowy wystrzał z repliki armaty Elżbieta
→Rozmowa o Elżbiecie Koopman-Heweliusz z Michałem Ślubowskim
25 kwietnia | niedziela | od godz. 10:00
→Rozmowa Agnieszki Michajłow z prof. Marią Mendel
→Rozmowa z astronomkami Hevelianum o astronomii w XXI wieku
Salwa honorowa z repliki armaty na cześć Elżbiety Koopman-Heweliusz. Postać wybitnej gdańskiej astronomki z XVII wieku przybliży historyk Michał Ślubowski.
Wywiad z laureatką Nagrody im. Jana Heweliusza, pedagożką społeczną, prof. Marią Mendel oraz rozmowa z astronomkami pracującymi w Hevelianum.
Pokaz nocnego nieba z prezentacją aktualnych wydarzeń w astronomii i obiektów możliwych do zobaczenia na nocnym niebie w danym miesiącu.
Sprawdź położenie Słońca i przekonaj się, jaki astronomiczny znak zodiaku dominuje obecnie na niebie. W trakcie pokazu można zadawać pytania i dyskutować z prowadzącym.
Czas: 40 minut
Wiek: 8+
Koszt: 10 zł | po zakupieniu biletu, otrzymasz link do połączenia Kup bilet
Sposób połączenia: platforma Zoom
„Nauka Mówi” to comiesięczne rozmowy-wywiady z naukowcami, ekspertami i popularyzatorami nauki o jej wpływie na otaczającą nas rzeczywistość, o szansach i możliwościach, jakie kryją się w rozwoju nauki i techniki oraz o zagadnieniach ważnych społecznie. Nagrania publikowane są i dostępne bez ograniczeń na Facebooku i YouTube Hevelianum. Do tej pory gośćmi cyklu byli m.in.: neurobiolog, dr Wojciech Glac, który opowiadał o tym, jak zachowuje się mózg w depresji, Przemysław Staroń, Nauczyciel Roku, tłumaczący, jak ważne są relacje w edukacji, prof. Konacki, który opisywał egzoplanety czy Sebastian Soberski, który tłumaczył działanie radioteleskopów.
Gdzie kryje się geniusz i jak powstają jego wizje? Czy wyobraźnia może pomóc w odkryciach naukowych? Podczas kolejnego odcinka serii „Nauka mówi” poznamy niezwykłe możliwości ludzkiego mózgu, sprawdzimy czy fantastyczne pomysły Stanisława Lema mają odzwierciedlenie w świecie rzeczywistym oraz poznamy futurystyczne badania, jakie prowadzi jedna z najpotężniejszych kobiet w Polsce.
Dr Agata Kołodziejczyk – neurobiolożka z kosmiczną misją, doktorat zdobyła na Uniwersytecie w Sztokholmie, współzałożycielka Analog Astronaut Training Center, pomysłodawczyni i realizatorka powstania analogowych baz do symulacji misji kosmicznych w Polsce, organizatorka 26 księżycowych i marsjańskich analogowych misji kosmicznych, mentorka 85 analogowych astronautów. Pracowała w Europejskiej Agencji Kosmicznej w Advanced Concepts Team w Holandii. Autorka licznych publikacji edukacyjnych i naukowych na temat chronobiologii, biologii kosmicznej i neurobiologii. Trzykrotna laureatka międzynarodowego konkursu Global Space Balloon Challenge w kategorii „Najlepszy eksperyment naukowy” i „Najlepszy projekt edukacyjny”. Uhonorowana wieloma stypendiami naukowymi, m.in. przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej. Członkini grup doradczych organizacji takich jak International Astronautical Federation, Valles Marineris – International Space Agency, European Geosciences Union, Astronomia Nova, Polskie Towarzystwo Astrobiologiczne, Polskie Towarzystwo Rakietowe.
A już w maju (premiera 12.05) zapraszamy na spotkanie z Przemysławem Rudziem, którego Urania (muza astronomii) inspiruje do tworzenia muzyki elektronicznej.
Wydarzenie jest częścią projektu „SPINaj naukę”, inicjatywy Stowarzyszenia Społeczeństwo i Nauka (SPIN), które współtworzy Hevelianum. Stanowi także część obchodów 410. rocznicy urodzin Jana Heweliusza, patrona Hevelianum, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli świata nauki XVII wieku.
Projekt jest dofinansowany z Programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki” Ministra Edukacji i Nauki.
Patronat medialny: gdansk.pl | trojmiasto.pl | Radio Gdańsk
Pokaz nocnego nieba z prezentacją aktualnych wydarzeń w astronomii i obiektów możliwych do zobaczenia na nocnym niebie w danym miesiącu.
Sprawdź położenie Słońca i przekonaj się, jaki astronomiczny znak zodiaku dominuje obecnie na niebie. W trakcie pokazu można zadawać pytania i dyskutować z prowadzącym.
Czas: 40 minut
Wiek: 8+
Koszt: 10 zł | po zakupieniu biletu, otrzymasz link do połączenia Kup bilet
Sposób połączenia: platforma Zoom
AstroCamera to konkurs fotograficzny organizowany przez Hevelianum. Dedykowany jest miłośnikom astronomii i fotografowania. Idea Konkursu narodziła się w 2011 r., który ogłoszony był Rokiem Jana Heweliusza ze względu na jego 400. rocznicę urodzin. Konkurs ogłaszany jest tradycyjnie w dniu urodzin Heweliusza, czyli 28 stycznia.
W konkursie zostały wyróżnione 3 kategorie:
Obiekty Głębokiego Nieba –najbardziej wymagająca kategoria, zarówno pod względem używanego sprzętu jak i umiejętności. Należą do niej galaktyki, gromady galaktyk, mgławice czy też gromady gwiazd.
Do Obiektów Układu Słonecznego należą wszystkie zjawiska i obiekty znajdujące się w naszym układzie planetarnym, czyli: zaćmienia Słońca, Księżyca, przeloty komet, planety.
Astrokrajobraz – kiedy na zdjęciu widoczne jest zjawisko bądź obiekt astronomiczny oraz ziemski krajobraz.
Na zgłoszenia czekamy do 30 kwietnia! Szczegóły na stronie konkursu.
W 1662 roku zmarła Katarzyna Heweliusz, z domu Rebeschke, pierwsza żona Jana Heweliusza. 52-letni astronom cieszył się już wtedy międzynarodową sławą i uznaniem. Swoje obserwacje nocnego nieba, prowadzone ze stworzonego przez siebie obserwatorium astronomicznego, przelewał na papier i wydawał nad Motławą. Miał już za sobą publikację „Selenographii” (1647 r.), dzieła poświęconego topografii Księżyca. Ta książka, dedykowana królowi Władysławowi IV Wazie i zaopatrzona w przepięknie wykonane ilustracje, zdobyła niezwykle dużą popularność i na długo stała się podstawową pracą na ten temat. Kiedy akurat nie zajmował się astronomią, Heweliusz zajmował się karierą polityczną oraz swoim interesem. Zaangażowany w działalność Rady Starego Miasta (najpierw jako ławnik, zaś od 1651 roku aż do śmierci, jako rajca), jednocześnie prowadził przynoszące niemałe zyski browary. Jednak największe sukcesy miały dopiero nadejść.
Po odbyciu żałoby po swojej pierwszej żonie, Jan Heweliusz postanowił ożenić się ponownie. Jego zainteresowanie wzbudziła szesnastoletnia wówczas Elżbieta. Chociaż dziewczyna odebrała staranne wykształcenie w domowym zaciszu, nie możemy z całą pewnością stwierdzić, że to właśnie osobiste przymioty charakteru Elżbiety były decydującym czynnikiem. Może na początku większe znaczenie miała zamożność państwa Koopman, a małżeństwo zostało zaaranżowane? Wydaje się jednak, że fascynacja Elżbiety gwiazdami musiała mieć duże znaczenie. Przyjaciele Heweliusza w listach żartowali, że gdański astronom dla panny Koopman musiał zdradzić samą „Madame Uranie”, grecką muzę astronomii, która była symboliczną personifikacją tej szlachetnej nauki.
Jan i Elżbieta wzięli ślub 3 lutego 1663 roku w staromiejskim kościele św. Katarzyny. Z tej okazji wygłoszono wiersz, który zawierał profetyczne stwierdzenie: w domu Heweliusza pojawiły się dwie nowe gwiazdy, czyli oczy żony, na które będzie patrzył do końca swojego życia. Młodziutka Elżbieta szybko stała się niezastąpiona w ich domu przy ulicy Korzennej. Zajmowała się nie tylko opieką nad domowym ogniskiem, ale również sprawami związanymi z browarniczym biznesem. Elżbieta szybko została matką. Chociaż pierworodny syn Heweliuszów, któremu rodzice nadali imię Johannes Adeodatus (imię Adeodatus znaczy w łacinie dar od Boga), żył zaledwie roczek, Elżbieta była jeszcze trzykrotnie w ciąży. Za każdym raz na świat przychodziła córka, kolejno: Katarzyna Elżbieta (1666 r.), Julianna Renata (1668 r.) i Flora Konstancja (1672 r.).
Jednak do historii Elżbieta przeszła dzięki swojej miłości do astronomii. Wraz z mężem przeprowadzała obserwacje nieba. Oboje udawali się na dach swoich połączonych domów, gdzie znajdował się ich Gwiezdny Zamek (Stellaeburg), czyli sławne obserwatorium astronomiczne. Wyposażone w doskonałe narzędzia (niektóre skonstruowane przez samego Heweliusza), służyło parze do prowadzenia badań. Trzeba podkreślić, że Elżbieta nie była jedynie pomocnicą swojego męża, ale pełnoprawną astronomką.
Jednym z dowodów na to jest jej uczestnictwo w tzw. Republice Listów. Pod tą nazwą nie kryje się oczywiście żadne państwo, a system wymiany informacji pomiędzy środowiskiem europejskich badaczy. Dzięki listom naukowcy mogli informować świat o swoich odkryciach bądź dowiadywać się o sukcesach innych – nie ruszając się z własnego domu. Elżbieta prowadziła obfitą korespondencję z badaczami z innych krajów. Posługiwała się nie tylko niemieckim, polskim, łaciną i niderlandzkim, ale również angielskim – utrzymywała serdeczny kontakt z astronomem Edmondem Halleyem, który przewidział powrót komety, nazwanej później jego imieniem. Zresztą Halley poznał Heweliuszów osobiście – w 1679 r. został wysłany do Gdańska z ramienia angielskiego naukowego Towarzystwa Królewskiego (do którego należał Heweliusz), aby skonfrontować twierdzenia Heweliusza o jego pomiarach i obliczeniach gwiazd które wykonywał gołym okiem. Oprócz obserwacji, Elżbieta wykonywała matematyczne obliczenia, niezbędne w tworzeniu skomplikowanych tabel astronomicznych.
Elżbieta była również sprawną organizatorką. Po tragicznym pożarze obserwatorium astronomicznego w 1679 roku, to jej upór był kluczowy w odbudowaniu Gwiezdnego Zamku. Zadbała również o ponowne wyposażenie go w odpowiednie instrumenty, strawione przez niszczycielski żywioł.
Chociaż Jan Heweliusz zmarł w 1687 roku, Elżbieta nie porzuciła astronomii. Wręcz przeciwnie: Elżbieta nadal pisała z uczonymi europejskimi. Jednak przede wszystkim to dzięki niej zostało wydane wspólne, wielkie dzieło Heweliuszów: złożone trzech części „Prodromus astronomiae cum catalogo fixarum et Firmamentum Sobiescianum sive Uranographia”. W poprawionym i uporządkowanym przez siebie dziele pozostawiła swój podpis: “Elisabetha, Hevelii Vidua” – Elżbieta, wdowa po Heweliuszu.
Elżbieta zmarła 22 grudnia 1693 roku i została pochowana w grobowcu męża. Gdańszczankę uhonorowano nadając jej imię jednemu z kraterów na Wenus oraz planetoidzie (12625). Również w naszym mieście pamięć o jednej z pierwszych astronomek w historii jest żywa: imieniem Elżbiety ochrzczono jeden z gdańskich tramwajów, a od 2018 roku wręcza się Nagrodę Naukową im. Elżbiety Heweliusz, przeznaczoną dla zdolnych naukowczyń. Astronomka została również patronką repliki armaty, którą można podziwiać na wydarzeniach prowadzonych przez Hevelianum oraz Garnizon Gdańsk. Kto wie, może i my doczekamy się w Gdańsku naszego “Gwiezdnego Zamku”?
Autor: Michał Ślubowski
Jan Heweliusz był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli świata nauki XVII wieku. Choć na kartach historii zapisał się najbardziej jako astronom, to skala jego zainteresowań jest imponująca. Równie interdyscyplinarne Hevelianum, które obrało go za swojego patrona, postanowiło przybliżyć życie i dokonania słynnego gdańskiego astronoma i przygotowało program całorocznych obchodów 410 rocznicy jego urodzin. Jednym z jego elementów jest konkurs na mapping.
Copyright © 2024 | Deklaracja dostępności | Dowiedz się więcej:
